Trisagion İlahisi
(KUTSAL ÜÇLÜ BİRLİĞE İLAHİ)
(6.2.2022)
Rab’bin Kutsal Sunağa gelmesiyle birlikte İlahi Liturji çok şenlikli bir atmosfere bürünür. Tanrı’nın Kelamı olan İsa Mesih’in dünyaya gelmesiyle ve İncil’in duyurulmasıyla elde edilen büyük kurtuluşu hatırlayarak, sevinç ve coşkuyla, Pazar günüyse Mesih’in Dirilişine, bayram dönemi ise kutladığımız yortuya atıfta bulunan ilahiler söylüyoruz. O gün andığımız Azizinin ve kilisenin ithaf edildiği azizin apolitikion ilahisi[1] de söylenir. Son olarak, Ayin düzenini ve usullerini içeren kitapların belirlediği (Tipikon[2]) ilgili Kontakion Ilahisi[3] de söylenir. Kutsal İncil’’n Giriş’iyle birlikte söylenen tüm bu kutsal ilahiler, Kutsal İncil’in faydalarıyla ilgili şükran ve övgü ilahileridir. Kutsal İncil’in öğretisinin evreni Azizlerle doldurduğunu düşündüğümüz sürece bunu anlamak kolaydır. Bizim gibi insanlar olan Azizler, İncil’in öğretisini hayatlarında uygulamışlardır. Bunun sonucunda Rab’bin Lütfu onları Tanrı’nın Azizlerine ve bizim şefaatçilerimize dönüştürdü. Sadece İncil’in öğretisinin, ona göre yaşayanları gerçek kahramanlar ve Azizler ilan ettiği, ve onları hem bu hayatta hem de sonsuzlukta şan ve şerefle sardığı bir gerçektir.
Kilise, Tanrı ve İnsan olan Rab’bin gelişiyle evrende yayılan sonsuz armağanları över ve Azizlerin mücadelelerini onurlandırır; ama bir anlık bile olsa ilk Aziz’i, Kutsallığın kaynağını unutmaz.
Bu nedenle dua eden insanların zihnini ve kalbini, Elçisel ve Evanjelik okuma ve Vaaz ile kısa sürede bize hayat veren O’nun kutsal sözünü açıklayacak olan “En Kutsal Kelam’a”; Mesih’e yönlendirir.
Güzel Kapı olarak adlandırılan İkonostasi’nin orta kapısından Diyakoz “Rab’be yalvaralım” diyor. Rahip de şunları söyler: “Çünkü sen kutsalsın ey Allah’ımız ve sana izzet sunarız, Peder’e, Oğul’a ve Kutsal Ruh’a, şimdi ve daima!” Diyakoz da ekler: “ve ebetler ebedince”. Bu nedenle, insanlar o anda kutsayan Rab’bi hatırlamaya ve O’na başka Azizleri de bilinir hale tevcih etmek için dua etmeye teşvik edilir; nitekim Rab de bunu ister: Tanrı’nın isteği şudur: kutsal olmanız… (1. Selanikliler, 4:3).
Kilise cemaati ayrıca kutsal Melekleri örnek almaya ve ilahi Yüceliğine melek ilahisini sunmaya teşvik edilir. İlahiciler “Amin” ile Üçlü Tanrı’ya övgüyü onayladıktan sonra: “Çünkü sen kutsalsın ey Allah’ımız ve sana izzet sunarız”, insanlar bilinen Trisagion İlahisini okumaya başlar: “Kutsal Tanrı, Kutsal Kudretli, Kutsal Ölümsüz, bize merhamet et”.
Tarihçi Theophanes, bu ilahinin Konstantinopolis halkı tarafından, bir meleğin önerisiyle, Patrik Proclus (MS 438) döneminde depremleri durdurmak için bir tören alayı sırasında söylendiğinden bahseder. Gerçekten de depremler durdu ve o zamandan beri Trisagion İlahisinin tüm Kutsal Ayinlerde her gün söylenmek üzere karar kılındı.
Trisagion İlahisinin içerdiği anlamlar, peygamber Yeşaya’nın, Serafim Melekler Taburunun Tanrı’nın göksel tahtının önünde söylerken duyduğu ilahiyle ilgilidir: “Her Şeye Egemen RAB, Kutsal, kutsal, kutsaldır. Yüceliği bütün dünyayı dolduruyor.” (Yeşaya, 6:1-3.) “Kudretli”, “ölümsüz” ve “bize merhamet et” gibi eklenen kavramlar, Kutsal Kitap’ta Tanrı ile ilgili olarak sıklıkla kullanılır.
Bu noktada Trisagion İlahisi’nin sözlerinin neden her kullanıldığında üç kez tekrarlandığına açıklık kazandıralım. Bunun nedeni, Tanrı’nın “Kutsal”, “Kudretli” ve “Ölümsüz” niteliklerinin Kutsal Üçlü’nün her bir kişisi/şahsı için ama aynı zamanda özdeş ve bölünmez olan Kutsal Teslis’in birlikte üç kişisi için de geçerli olmasıdır.
Bu nedenle, Trisagion İlahisini ilk kez söylediğimizde, Kutsal, Kudretli ve Ölümsüz olan Baba Tanrı’ya hitap ettiğimizi kalbimizde ve düşüncelerimizde tutalım. İlahiyi ikinci kez tekrarladığımızda, aynı zamanda Baba gibi, Kutsal, Kudretli ve Ölümsüz olan Oğul Tanrı’ya hitap ederiz. Üçüncü kez tekrarladığımızda ise, Kutsal Üçlü Birliğin üçüncü Kişisine, aynı zamanda Baba ve Oğul gibi Kutsal, Kudretli ve Ölümsüz olan Kutsal Ruh’a hitap ediyoruz.
Trisagio İlahisi terennüm edildiğinde, üçlü tekrarıyla bitmediğini fark etmişsinizdir. Şu kısacık doksoloji/yüceltme-hamd sözleri de eklenir: “Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’a hamdolsun…” ve Trisagio İlahisi artık Üçlü Tanrı; Özü bir olan ve bölünmez Tek Tanrı’ya hitap ediyor. Bu şekilde Kilise, Kristolojik sapkınlıklarla (Aryanizm, Nasturilik vb.) karşı karşıya kaldığı ilk hiristiyanlık yıllardan itibaren mensuplarını Ortodoks inancında desteklemeye çalışmıştır. Trisagion İlahisi de “bize merhamet eyle” ile sona erer.
Kardeşler, Trisagion İlahisini sevinç ve huşu ile terennüm edelim ve şanlı Tahtında oturan Rabbimize, bu ahenkli ilahide vicdan rahatlığıyla Meleklerine eşlik etmemizi nail kılsın diye yalvaralım. Rahip, Trisagio ilahisinin söylendiği esnada, şükran dolu bir şekilde, Trisagio ilahisiyle bağlantılı olan duayı okur ve Tanrı’dan Trisagion ilahisini kabul etmesini yalvarır; Yani, onu, İlahi Litürjiyi icra edeni ve dua eden cemaati ziyaret etmesini; bilinen ve bilinmeyen tüm günahların affını; ve hayatlarının tüm günlerinde saflık ve saygıyla O’nun Yüceltmelerini talep eder.
– Trisagio İlahisi hakkındaki yorumlarımızın sonunda bunu da ekleyelim; İsa Mesihimizin hayatının önemli olaylarıyla ilgili bayramlardan önce (Despotik Bayramlar), ilk hirisitiyanlık döneminden bu yana, İlahi Liturjiden önce toplu vaftiz törenleri icra edilir. Vaftizlerden hemen sonra icra edilen İlahi Litürjiler’de ise, Trisagion İlahisi yerine “Vaftizde Mesih’le birleşenlerinizin hepsi Mesih’i giyindi.” (Gal.3: 27) ilahisi okunur. Kutsal Haç’ın Yüceltilmesi ve Çarmıha Gerilme Pazarı bayramlarında ise, Trisagion İlahisi yerine: “Haçına tapıyoruz, ey Efendi …” ilahisi terennüm edilir.
- VAAZ, İLAHİ LİTÜRJİ’NİN YORUMLANMASI
Pisidia Metropoliti Sotirios
[1] *Apolitikion: Âyinin sonunda törenin bittiğini bildiren bölümden (Grekçe Apolisis) hemen önce söylenen ilahi. O güne veya bayrama özgü ilâhîdir ve genelde ondan ‘Günün Troparionu’ diye söz edilir. Tüm törenlerde ve Kutsal Âyinde kullanılır.
[2] *Tipikon : 1) Kilisede önemli Yortulardan başka her gün okunan dua ve ilahileri tespit eden kitap 2) Manastırda yaşayan keşişlerin kilise kanunlarına göre statülerine ve yaşam düzenlerine ilişkin, o manastırın kurucusu tarafından belirlenmiş kurallar kitabı.
[3] *Kontakion: Kêza Apolitikion gibi, kutlanan yortunun mevzûsunu veya târihî özetini ihtivâ eden kısa ilâhîlere verilen isimdir.
