Proskomidi(Litürjiye hazırlık)

(27.3.2022)

Kilisenin Ana gövdesi (Nef) ikonostasis ile Kutsal Bema’dan ayrıldığı için, İlahi Liturji sırasında müminler, Bema’nın sol nişinde yer alan ilahi armağanların hazırlayışını yani Proskomidi’yi görmezler. Bugün, Kiliseye, müminler tarafından saygıyla sunulan Sunu Ekmeğinin (Prosforo) ve şarabın (Nama), Kutsal Sunak’ta Kilise Topluluğunun Kutsal Hediyeleri olarak kutsamak üzere layık bir şekilde sunulmak için ruhbanlar tarafından nasıl hazırlandığını açıklayacağız.

Rahip, zamanının olması ve îmanlılar tarafından kendisine anılmak üzere verilen isimleri zikredebilmesi için, (yani onları tek tek anarak dua etmesi için) Proskomidi’ye genellikle Orthros’tan (Seher Vakti İbadeti sırasında) başlar ve sözünü edeceğimiz Büyük Giriş’ten önce tamamlar.

Akabinde Rahip; Kutsal Kadeh[1], Kutsal Tepsi, Asteriskus, Kutsal Mızrak, Kutsal Kaşık, kutsal Gereçlerin üç kutsal örtüsü, kaynar su ibriği (zeon) ve tabii ki sunu ekmeklerinin ve şarabın bulunduğu Kutsal Prothesis Sunağına gelir.[2]

Rahip, kurulan düzene göre Proskomidi ayinini başlatır. Her hareketine ilgili bir mezmur ayeti, ilahi veya bir niyaz eşlik eder. Proskomidi bitince rahip, gerekli miktarda nama (saf-katıksız şarap) ile az miktarda suyu Kutsal Kâse’de birleştirip İncil’den şu ayetleri okur: “… böğründen hemen kan ve su aktı”. Bu, Kutsama esnasında Mesih’in Kutsal kanına dönüşecektir.

Rahip, KUZU (Peygamberler tarafından Mesih için kullanılan isim) denilen parçayı Sunu Ekmeğinden Kutsal Tepsi’nin merkezine huşuyla taşır. Sunu Ekmeğinin merkezinde, aşağıdaki harfler ayırt edilebilir: (ekmek fırına verilmeden önce özel bir mühürle basılmıştır)

ΙC XΡ

NΙ KΑ

Kutsama esnasında söz konusu kare parçanın tamamı, Kutsal Ruh’tan Mesih’in Kutsal Bedenine dönüşecektir. Ayrıca, Sunu Ekmeğinden Rahip, Bakire Meryem’in parçasını kesip onu Kuzu’nun sağına şu sözleri söyleyerek yerleştirmiştir: Kral kızları senin saygın kadınların arasında, Kraliçe, Ofir altınları içinde senin sağında duruyor. (Mezmurlar, 45:9)

Devamında Rahip Sunu Ekmeğinden düzene göre 9 küçük parça kesip Kuzu’nun soluna Kutsal Tepsi’ye üç sıra halinde yerleştirmiştir. Söz konusu parçalar oraya şunlar adına yerleştirilmiştir: 1) Tüm Kutsal Melekler; 2) Tüm Peygamberler; 3) Tüm Kutsal Elçiler; 4) Kutsal Başepiskoposlar; 5) Şehitler; 6) Aziz ve ilâhî Pederler ve Anneler 7) Aziz Gönüllü şifacılar; 8) Ata-i-Tanrı Yoakim ve Anna’nın ve İsim günü kutlanan Aziz’in ve 9) Aziz Altın Ağızlı Yuhanna’nın (ya da litürjisi icra ediliyorsa Aziz Basilios’un). Böylece burada, Kutsal Tepsi’de muzaffer Kilisenin tamamının temsili söz konusudur.

Ancak Cennetin Krallığı, aynı zamanda, yeryüzünde hala mücadele eden vaftiz edilmiş Ortodoks Hıristiyanlar Kilisesi’nden de oluşmaktadır. Dolayısıyla Litürjiyi icra eden rahip Sunu Ekmeğinden küçük parçalar kesip yaşayanların sağlığı, uzun ömürlü olması; ölülerin bağışlanması ve kurtuluşu adına dua etmek için îmanlılar tarafından kendisine verilen isimleri anarak Kuzu’nun altına yerleştirir.

Nitekim Kutsal Tepsi’de, artık, ortasında kendini feda etmesiyle O’na iman eden herkesi kurtaran Tanrı’nın Kuzusu olan Mesih’in bulunduğu, muzaffer ve mücadelen eden tüm Kilise, mevcuttur.

Bunun üzerine Selanik Başepiskoposu Aziz Simeon daha ayrıntılı olarak şöyle diyor: Armağanların hazırlandığı yerin (Prothesis) üzerinde bulunan Kutsal Tepsi’de İsa Mesih’i ve O’nun etrafında bütün Tek Kilise’yi O’nunla birleşmiş olarak görüyoruz. Mesih’in Kendisi Kutsal Tepsi’nin ortasında, Ekmek-Kuzu aracılığıyla mevcuttur. Rab’bin sağında Pekkutsal Tanrıdoğuran mevcuttur. Solda Melekler ve Azizler. Kuzu’nun altında ise, Kurtarıcı Mesih’e inanmış olan çok sayıda Hıristiyan. “Bu büyük Sır’dır, diye haykırıyor Aziz Simeon, Tanrı insanlar arasında ve özünde Tanrı Olan, Tanrı tarafından tanrısallaşan tanrılar arasında.”

Rab’bin Bedeni ve Kanını simgeleyen armağanların hazırlanışı burada nihayete erer. Rahip, kendileri için “parçalar” çıkardığı ve kendi parçasını da kattığı yaşayan ve uyuyan müminleri anmayı tamamlar.

Kutsal Sunağa güvenli bir şekilde nakledilebilmesi için şimdi Kutsal Armağanları örtmesi gerekmektedir. Kutsal örtüleri birer birer tütsüleyerek yerlerine yerleştirirken İncil’den ilgili ayetleri söyler: Kuzu’nun üzerine Asteriskos’u yerleştirerek şöyle der: “…Doğuda görmüş oldukları yıldız onlara yol gösterdi ve gelip çocuğun bulunduğu yerin üzerinde durdu. (Matta, 2:9). Rahip, Kutsal armağanları, Kutsal örtülerle örttükten ve Kutsal armağanları tütsüledikten sonra, armağanların hazırlandığı kutsal yerin önünde Prothesis Duasını okur ve Rab’be Armağanları takdis etmesi ve kabul etmesi, Armağanları sunanları ve Armağanların sunulduğu kişileri hatırlaması için dua eder. Son olarak, Rahip Prothesis Duasını bir yüceltme duasıyla sonlandırır: Ve bize ihsan eyle ki, bir ağız ve bir yürekle senin tamamen itibarlı ve görkemli adına hamdedelim ve övgüler sunalım, Peder’in, Oğul’un ve Kutsal Ruh’un, şimdi ve dâima ve ebetler ebedince.

Litürjiyi icra edenler tarafından Proskomidi tamamlanırken, îmanlılar müthiş Heruvim ilahisini dinleyerek Kutsal Şehre (Yeruşalim’e) giren Zafer Kralı’nın kabulüne ruhen hazırlanıyorlar. Böylece Şehitlik yolunda Rab’be eşlik etme ve Aziz Annesi ve sevdiği öğrencisi (Yuhanna) ile Çarmıhta O’nun yanında durma ihtiyacını hissederler. Heruvim ilahi tarafından ömrün her kaygısını bir kenara bırakalım diye motive oluyoruz, zira her varlığın kralını karşılayayacağız. Başka bir deyişle, bu harika ilahi aracılığıyla Kilisemiz, meleklere benzeyerek, o anda tüm dünyevi kaygılardan kurtulmamız için bizi teşvik eder, böylece her varlığın Kralı’nı kabul edebilir ve Mesih’in mevcudiyeti alanına girebiliriz.

Bir sonraki konumuzda, Tanrının izniyle Büyük Giriş’i konuşacağız.