Kutsal Teslis ikonası

 

Ortodoks Kilisesinde, Baba ve Kutsal Ruh’u resmetmek caiz değildir, çünkü Kutsal Kitap pek çok ayette gözle görülemeyen Uluhiyet’in  tasvirini yasaklar. Ortodoks  Kilisesine göre,  Kelam’ın vücut bulması, sadece Oğul’un tasvir edilmesine izin verir, o da sadece insan tabiatıyla. Zamanla, son Bizans döneminden itibaren, ezeli Peder’in, artık resmedilmesi gerektiği görüşü desteklenmeye başlandı çünkü O, Peygamber Daniel Kitabında 7:9, “Eskiden beri var olan (günleri kadim olan) yüceler yücesi” olarak  belirmişti.

 

Kutsal Ruh’un bir güvercin olarak tasvir edilmesine yalnızca, Kutsal Ruh’un “güvercin biçimince” göründüğü “Epifani” (Teofani) ikonasında izin verilir.(Luka 3:21-22) Ayrıca, Pentekost günü ateşten imiş gibi bölünen diller gelip Elçilerin başlarında durduğunda inen  Kutsal Ruh’un  tasvirinde  izin verilir  (Elçilerin işleri 2,3).

 

Ortodoks Kilisesi’nde, Kutsal Teslis’in iki tasviri vardır ( Baba, Oğul, Kutsal Ruh): Biri  “Kutsal Teslis”  ya da “İbrahim’in misafirperverliği” adını taşıyan üç Meleğin tasviridir. Kutsal Teslis’in bu tasviri, geleneksel olan ve genel olarak daha çok kabul görendir.

 

İkinci tasvir ise, Kutsal Teslis’in üç ilahi varlığının, yani beyaz saçlı ve sakallı  bir yaşlı adam olarak Baba’nın, O’nun sağında oturan  Oğul’un ve ikisinin arasında güvercin biçiminde uçan Kutsal Ruh’un ikonasıdır.  Kutsal Teslis’in bu tasvirini içeren ikonalar, Batı teolojinin (Katolik) etkisi yüzünden, Bizans sonrası zamanlarda görülür.

 

Üçüncü olarak, Kutsal Teslis’in tasvirinin belki de en temsili olanı, Kutsal Teslis’nin tamamının resmedildiği Rab’bin vaftizinin tasviridir.

 

 

KUTSAL TESLİS DOGMASI

VE KUTSAL TESLİSİN 1. TASVİR ÖRNEĞİ

Kutsal Teslis dogmasıyla ilgili olarak, Yeni Ahit’teki yazılı tanıklıkların dışında, Eski Ahit’teki önbildiriler de vardır. Bu önbildirilerden biri, Rab’bin İbrahim’e üç adam biçiminde belirmesidir.

 

Eski Ahit’in Yaratılış Kitabında (18,1), İbrahim, çadırını kurduğu Mamre’deki meşelikte  otururken, onu tanımadığı üç adam ziyaret eder. İbrahim, tanımadığı halde bu üç adamı içtenlikle ve sevgiyle karşıladı. Devamında  onlara zengin bir sofra kurdu. Sohbet esnasında, yabancı üç adam İbrahim’e, karısı Sara’nın bir sene içinde çocuk sahibi olacağını duyurdu, ve öyle de oldu.

Kilisenin Pederleri,  Eski Ahit’te geçen bu olayı, Kutsal Teslis sırrının bir önbildirimi olarak gördüler, ki bu sır Yeni Ahit’te tam olarak açıklanır. Bu yüzden İbrahim’in misafirperverliği, bahsi geçen ikonada tasvir edilir. İncil’deki anlatının devamında üç erkekten ikisi Melek olarak göründüklerinden, üçünün de melek şeklinde tasvir edildiği ikonalar hakim olmaya başladı. Kayserili Evsevios’un tanıklığına göre, eski çağlarda, İbrahim’in misafirperverliğinin gerçekleştiği yerde, böyle bir ikona vardı ve bu ikonaya saygı gösterilirdi.

 

Ortadaki Meleğin üstülüğü pek çok misafirperverlik ikonasında hakim oldu. Bunun sebebi, bazı Kilise Pederlerinin bu vaka hakkında yaptığı yorumlardır (Altınağızlı Yuhanna, Şamlı Yuhanna). Pederler, İbrahim’in misafirperverliğinde, iki melek eşliğindeki tasviri, Mesih’in belirmesi olarak yorumlarken, bazı Pederler, (İskenderiyeli Kirilos, Milanolu Amvrosios) üç adamın ziyaretini, Kutsal Teslis’in tamamının bir önbildirimi olarak yorumladılar. Ortadaki meleğin ebat olarak diğerlerinden iri olması ve elinde parşömen tutan tek melek olması kayda değerdir. Bu, Hristiyanlığın ilk çağlarından itibaren  Mesih’in ikonografisinin (ikona çizme sanatının) karakteristik bir unsurudur; bu sebeple de, meleğin haç sembolü olan hâlesi olması dolayısıyla da Mesih’i simgelediği ya da başkalarına göre “Baba”yı simgelediği fikri ileri sürülür.

 

Meleklerin ebat olarak eşit tasvir edildiği, yani boyut  farkı ve ayırt edici başka bir özelliğin olmadığı ikinci durumda, ikona, Kutsal Teslisdeki kişiler arasındaki eşitliği vurgulamak istiyor.

Kutsal Pederler’in, İbrahim’in misafirperverliğinin Kutsal Teslis’i temsil ettiği yorumu, Kilisemizin ilahilerini de etkilemiştir. 

 

 

RAB’BİN VAFTİZ İKONASI

“Rab’bin vaftizi” ikonasının konusu, direkt olarak Kutsal Teslis olmamasına rağmen, bu ikonada  Kutsal Teslis’in tamamı tasvir edilir. İkonanın üst tarafında, göklerin açılmasını simgeleyen bir yarım daire vardır. Bu daireden ışınlar çıkar ve Kutsal Ruh “güvercin biçiminde” Mesih’in başına iner. Gökler, bazı vaftiz ikonalarında “kutsayan bir el” ile  tasvir edilen  Baba’nın Yeri’dir. Örnek olarak, Atina’daki Daphni Manastırı ve Fokida’daki  Hosios Lukas Manastırı’ndaki vaftiz ikonalarını gösterebiliriz. Vaftiz ikonasında Kutsal Teslis’in tasviri en önemli unsurdur.

 

Ortodoks kilisesinde hakim olan görüşe göre, Vaftiz ikonası, Kutsal Teslis’nin en doğru tasviridir çünkü bu ikonada: “İsa Mesih”, ”güvercin biçiminde Kutsal Ruh” ve gökyüzünde -bazen kutsayan bir el- ile“ Baba” tasvir edilir. Ayrıca, Daniel’in  Kitabındaki  «Eskiden beri var olan yüceler yücesi” tasviri dışında, “Baba’nın” Kutsal Kitabın hiç bir yerinde tasviri yoktur (7.9).

 

 

 KUTSAL TESLİS’İN 2. TASVİR ÖRNEĞİ

 

Kutsal Teslis’in ikinci tip tasviri, her üç Kişinin de tasvir edildiği, yani yaşlı bir adam olarak Baba’nın, Baba’nın sağında Oğul’un ve güvercin biçiminde  tasvir edilen Kutsal Ruh’un ikonasıdır. Kutsal Teslis’in bu tasvirini içeren ikonalar, Batı (Katolik) teolojisinin etkisi yüzünden, Bizans sonrası zamanlarda  görülür.

 

Bizans αgiografisinde  (ikona tasviri sanatı), “Baba” tasvir edilmez ancak her zaman Oğul tarafından temsil edilir. Bunun iki sebebi vardır: Birincisi “Baba”,“Oğul” gibi insana dönüşüp beden almadı, bu sebeple de “Baba”yı kimse görmedi. İkinci sebebi ise Kutsal Teslis’deki üç Kişi’den her birinin tek başına Tanrı’nın tamamı olmasıdır. Bu kuralın tek istisnası, “Baba’nın” «Eskiden beri var olan yüceler yücesi » ikonasıdır. Bu tanımlama,  Peygamber Daniel Kitabından alınmıştır (7,9) ve Tanrı’nın ezelî ve ebedî olduğunu beyan eder.

 

Kastorya bölgesinde bulunan Panagia Koumbelidiki kilisesinde (yaklaşık 1260-1280 de inşa edilmiş), Kutsal Teslis’in çok ilginç ve nadir bir tasviri vardır. Bu tasvir, kilisenin  iç narteks bölümünün kubbesini kaplar ve ikonografik tipi  “Babalık” ile ilgili olandır. Bu tasvirde “Baba”, bütün bir bedenle, «Eskiden beri var olan yüceler yücesi” biçiminde, kucağında sakalları olan olgun yaşta bir Mesih’le, bir gökkuşağının üstünde oturur. Buradaki Mesih Kutsal Teslis’nin ikinci Kişisidir, yani “Oğul”. Güvercin biçimindeki “Kutsal Ruh”, ışıklı yuvarlak bir çerçeve içinde Mesih’in ellerine yerleştirilmiştir. “Baba”da haç şeklinde bir ışık halesi vardır.

 

 

Kutsal Teslis’deki üç kişinin dikey eksende tasvir edildiği bu tip ikonalar, 13. yüzyıldan önce Batı (Katolik) ve Doğu (Ortodoks) Hıristiyan sanatında nadirdir.

 

 

 

  SON SÖZ

Kutsal Teslis’in 1. tasvir örneği genel olarak en çok kabul görendir. Ancak Bizans sonrası dönemde ortaya çıkan 2. tasvir örneği, zamanla halkın büyük bir kısmı tarafından kabul gördü. Bu tasvir elbette Batı kökenlidir ama çok belirgin Bizans özelliklerine sahiptir.

Ortodoks Kilisesi her iki tip tasviri de doğru kabul eder. “İbrahim’in misafirperverliği” tasvirini Ortodoks bakış açısına daha yakın olarak kabul etmekle beraber 2. tip ikonayı da saygıyla onurlandırır.

 

Kaynak:

https://orthodoxoiorizontes.gr/Agia_Triada/Theologia/H_Theologia_twn_eikonwn_ths_Agias_Triadas.htm

 “Ortodoks Ufuklar” (Ορθόδοξοι Ορίζοντες) sitesinden tercüme edilmiştir.