14 Eylül Kutsal Çarmıhın Yüceltilmesi
Yükseltilmesi Yortusu
14 Eylül’de kutlanan Kutsal Çarmıhın Yüceltilmesi/Yükseltilmesi Yortusu, Ortodoks Kilisesi’nin büyük yortularından biridir. Bu yortu ayrıca Grekçe’de çarmıh anlamına gelen “stauros” sözcüğünden türemiş olan ve yaygın olarak kullanılan “Stauro” ve “Stauroula” isimlerinin de günüdür.
Bu yortu aracılığıyla iki büyük olay hatırlanıp kutlanır:
1- Çarmıhın M.S. 326 senesinde Mesih‘in çarmıha gerildiği yer olan Golgotha’da imparatoriçe Helena (imparator Büyük Konstantin’in annesi) tarafından bulunması
Çarmıhın bulunacağı noktada imparatoriçe Helena, kraliyet çiçeği anlamında “Vasiliko” veya “Basil” olarak adlandırılan, eşine az rastlanır güzellik ve kokuya sahip bir çiçek bulmuştur. “Basileus” sözcüğü Grekçe’de “kral” anlamına geldiğinden bu çiçeğin isminin “krala ait” (Vasiliko) olması düşündürücüdür. Bu sayede bu Vasiliko ya da Basil çiçeği Yüceliğin Kralı Rab Yeshua Mesih‘in değerli çarmıhı ile bağlantılıdır.
Basil çiçeğinin altında Mesih‘e ait olduğu düşünülen bir çarmıh bulunmuştur; ancak aynı yerde Mesih‘in sağında ve solunda çarmıha gerilen iki suçluya ait çarmıhlar da bulunmuştur. Önceleri Mesih‘in çarmıhının üzerinde asılı olan “Nasıralı Yeshua, Yahudilerin Kralı” yazısının bulunduğu levhanın da çarmıhlardan ayrı bir şekilde toprağın altında durduğu görülmüştür. Hangi çarmıhın Mesih‘e ait olduğunu belirlemek için hasta bir kadından üç çarmıhı da öpmesi istenmiştir. Kadın, sırasıyla ilk iki çarmıhı öpmüş; ancak sağlığında herhangi bir değişiklik olmamıştır; oysa Mesih‘in gerildiği çarmıhı öptüğü anda tüm hastalığından kurtulmuştur. Aynı şekilde oradan geçmekte olan bir cenaze korteji durdurularak gömülmeye götürülen merhum sırasıyla çarmıhların üzerine yatırılmıştır. Merhum kişi, Mesih‘in gerildiği çarmıha yatırıldığı anda ise hayata dönmüştür. “Yaşam veren çarmıh” ifadesinin bir sebebi de budur; ancak çarmıh sadece o merhuma değil, Mesih‘in çarmıhtaki kurbanına ve üç gün sonraki görkemli dirilişine iman eden herkese yaşam vermektedir.
Çarmıhlardan hangisinin Mesih‘e ait olduğunun bu şekilde belirlenmesinin ardından Mesih‘in çarmıhı, herkes tarafından görülebilsin diye yüksek bir noktaya kaldırılıp dikilmiştir. Bu esnada halk Kyrie Eleison (Rabbim merhamet eyle) ilahisini söylemiştir; ki bu uygulama yortunun kutlandığı günde kiliselerde hala tekrarlanmaktadır. (Yortunun ismi çarmıhın yerden yukarı kaldırılmasına da gönderme yapar. Yükseltilen çarmıh aynı zamanda yüceltilmiştir)
2- Yeshua Mesih‘in gerildiği çarmıhın Pers İmparatorluğundan geri alınması:
Persler M.S. 614 senesinde Yeruşalim’i yağmaladıklarında savaş ganimeti olarak Mesih‘in çarmıhını da alıp götürmüşlerdir. İmparator Heraklius döneminde Doğu Roma (Bizans) ordusu M.S. 627 senesinde yapılan Nineve Savaşı’nda Perslerin başkenti Ctesiphon’u kuşatarak Perslerin Sasani hükümdarlığını bozguna uğratınca, Mesih‘in çarmıhı geri alınmıştır. İmparator Heraklius, 21 Mart 630 tarihinde sevinç ve coşku dolu kutlamalar eşliğinde Kudüs’e girmiş ve Patrik Zakarios ile birlikte çarmıhı (yükseltme töreninin ardından) görkemli bir törenle Diriliş Kilisesi’ne götürmüştür. Hristiyanlar çarmıhı uzunca bir süre söz konusu kilisede ziyaret edip saygılarını sunmuşlardır.
YORTUNUN KUTLANMASI
Kutsal Çarmıhın Yüceltilmesi yortusu en sıkı oruç kurallarının uygulandığı bir tövbe günüdür. Bu günde inanlılar çarmıha gerilmiş olan Rab Yeshua’ya bağlılıklarını ve adanmışlıklarını göstermek için yaşam veren çarmıhtaki Rabbin ayaklarına kapanırlar. Yortu dolayısıyla çiçeklerle ya da basil yapraklarıyla süslenmiş bir tepsinin ortasına konan çarmıh, inanlıların saygı gösterisinde bulunmaları için Kilisenin ortasına yerleştirilir.
Yortunun arifesinde akşam duaları okunur ve bu dua esnasında Eski Antlaşma‘dan üç okuma yapılır.
1- Çıkış 15:22-16:1 Bu okumada geçen acı suları tatlılaştıran ağaç aslında çarmıh ağacını simgelemektedir.
2- Özdeyişler 3:11-18 Bu okuma bize Rabbin sevdiği kişileri terbiye edip düzelttiğini ve Kutsal Bilgeliğin kendisine erişip güvenenler için bir hayat ağacına dönüştüğünü hatırlatır.
3- Yeşaya 60:11-16 Bu okuma hem Yahudilerin hem de Yahudi olmayanların birlikte yaşayacağı ve Rabbin ayaklarına kapanıp ibadet edeceği Tanrı şehrinden bahsetmektedir. Bu şehirde yaşayanlar Yakup’un güçlü Tanrısının gerçek kurtarıcı ve koruyucu olduğunu bileceklerdir.
Bazen yortu günü sabah duaları okunur ve topluluk “Rabbim merhamet et” ilahisini tekrarlarken evrenin dört bir yanı (dört yön) çarmıh ile kutsanır. Sabah duaları esnasında Yuhanna İncili 12:28-36 okunur. Bu ayetlerde Mesih, yerden yukarı kaldırıldığı zaman herkesi kendine çekeceğini söylemektedir.
Yortu gününde kutsal ayin yapılır. Sabit ilahiler yerine, Mesih‘in çarmıha gerilmesine direkt gönderme yaptığına inanılan 22, 74 ve 99. Mezmur’dan alınan ayetler okunur. Trisagion ilahisi yerine yortuya özel bir ilahi seslendirilir ve bu esnada halk secdeye kapanır. Havarisel mektup okuması 1. Korintliler 1:18-24 ayetleridir ve “Çarmıhla ilgili bildiri mahvolanlar için saçmalık, ama kurtulmakta olan bizler için Tanrı‘nın gücüdür” diyerek çarmıhın öneminden bahseder. İncil okuması için seçilen bölüm ise Yuhanna 19:6-11, 13-20, 25-28 ve 30-35. ayetleridir. Bu uzun okuma Mesih‘in çektiği acıların ve ölümünün anlatımıdır.
Kaynak: Orthodox Wiki
Çeviri: Theofilos
ESKİ TAKVİMDE YORTU GÜNÜ
Eski takvimi kullanan Ortodoks Kiliselerinde bu yortu 13 günlük farkla 14 Eylül yerine 27 Eylülde kutlanıyor.
