Ortodoks Kilisesinde Paskalya

 

Münir YILDIRIM

ABSTRACT

Eastern in Orthodox Church

Easter is a timefor Christians to celebrate the life and resurrection ofChrist. Easter is the greatest Christian feast, preparedfor by “lenf and “passiontide” and begun by all-night vigils in manyplaces, East and West. Moreover Easter is the greatest festival of the Orthodox Christian Church, not only because it typifies the resurrection of Jesus, but also because of its association with the resurrection of spring,that season of joy. Perhaps Easter is the most interesting time of ali to be Orthodox Churches. Also preeminent among allfestivals is Easter, the feast offeasts,which stands in a class by itself.

The determination of the date of Easter is governed by a computation based on the vemal equinox and phse of the moon. According to the ruling of the first Ecumenical Synod in Nice in 325, Easter Sunday shouldfall on the sunday whichfollows the first full moon after the vemal equinox. Ifthefull moon happens tofall on a sunday, Easter is observed the following sunday. The day taken to be the invariable date of the vemal equinox.

İn Easter prepared a lot of cooks and eggs by Orthodox believers. Eggs and cakes are traditionally blessedfor easter. Orthodoxworshippers lit candels during the easter resurrection service.

The festal cycle of easter leads the Orthodox Christians through along preparation of rependance and asceticism,which culminates during Holy Week,in the night of the Resurrection.

KEYWORDS: Easter, Orthodox Church, Resurrection, Lent, HolyWeek, Calendar and Festivals.

Hıristiyanlıkta yıl boyunca birçok bayram kutlanmakta, bu bayramların hepsi aynı seviyede bulunmadığı gibi aynı önemi de taşımamaktadır. Hıristi­yan bayram günlerinin iki tür olduğu, birincisinin İsa ile ilgili, İkincisinin ise Meryem Ana ve Yahya gibi büyük Azizlerin anısma düzenlenen günlerden teşekkül ettiği belirtilmektedir.¹ Hıristiyan bayramları, başlangıçta İsa’nın hayatındaki önemli olayları anmaya yönelik bazı kutlamalarla ortaya çıkmış olsa da, bu kutlamalar daha sonraki dönemlerde İsa’nın hayatını çeşitli şe­killerde yaşamak suretiyle Hıristiyanların kendi kurtuluşlarına vesile olacağı inancına yol açmıştır. Hıristiyanlar tarafından icra edilen bu bayramlar, daha önce yaşanmış olaylann bir tekrarı olmaktan ziyade, İsa Mesih’in hayatının yeniden yaşanmasmı ifade etmektedir.^[1]

Hıristiyanlıktaki yıl boyunca yapılan bu kutlamalar, bayram ve anma gün­leri şeklinde kendini göstermektedir. Bayramlar, dini açıdan ayrı bir öneme sahip olan, inananlar tarafından özel bir takım ayin ve törenlerle kutlanan gün ve günlerden meydana gelmektedir. Bayramlar ya dini bir olayın, bir dönemin anısma, ya da hasat, sağlık ve benzeri çeşitli şeylerin şükran ifadesi olarak kutlanmaktadır.^[2] Ayrıca bayramlar, zamanın kutsallaştırılmasıyla bir­likte kutsalın tezahür ettiği türdeş olmayan anlarda dini bir tören haline gelmektedir.^[3]

Hıristiyan bayramları yıl içerisinde Noel Devresi, Paskalya ve Olağan Pa­zar günleri olmak üzere üç devreye ayrılmaktadır. Bu çalışmada konu olarak Hıristiyan Kiliseleri tarafından yıl içerisinde önemli bir bayram kutlamasını teşkil eden paskalya ele alınacaktır.

1. Hıristiyanlıkta Paskalya

Hıristiyanlıkta Paskalya, yıllık ibadetler grubuna girmektedir. Paskalya; İbranice “geçmek” anlahıına gelen pesah (fısıh) kelimesinden türeyen bir kavram olarak İsa Mesih’in dirilişi adına yapılan bir bayramı ifade etmekte­dir.^[4] Ayrıca Pesah (fısıh) kelimesi Latince ve Grekçe’de “Pascha” olarak geç­mekte ve bir kutlama olarak Yahudilikteki fısıh bayramı ile aynı tarihe denk gelmektedir.^[5] Başlangıçta Yahudi bayramı olarak kutlanmakta olan fısıh, sonradan Hıristiyanlar açısından yeni bir anlam kazanarak İsa Mesih’in diri­liş yıldönümü haline gelmiş ve en önemli Hıristiyan bayramı konumuna yük­selmiştir.^[6]

Hıristiyanlıkta paskalya kutlamalarının M.S. II. yüzyıldan itibaren ortaya çıktığı ve bu dönemde yazılan bazı eserlerde yer aldığı belirtilmektedir. Böy- lece İsa Mesih’in diriliş günü olarak kutlanan paskalyanın Hıristiyanlıktaki diğer kutlamalara göre çok daha erken bir döneme kadar gittiği görülmekte­dir.^[7] Hıristiyanlar için paskalya; İsa’nın insanların günahları için kendisini çarmıhta feda etmesinden sonra yeniden dirilmesini sembolize etmektedir. Onlar, İsa’nın Rab olarak dirildiğine inanmakta ve bu dirilişi çeşitli ayin ve törenlerle kutlamaktadır. Başlangıçta Hıristiyan Kilisesinde paskalyanın, İsa vasıtasıyla günahlardan kurtuluşu ifade etmesinden çok, İsa’nm ölümünden sonra yeniden dirilişinin hatırası olarak kutlandığı iddia edilmektedir.⁹

Hıristiyan Kiliselerinde paskalya devresinde kutlanan bayramlar, ayın hareketlerine göre belirlendiğinden dolayı bu bayramların başlangıç tarihle­ri her yıl değişmekte ve yıl içerisinde yeniden ayarlanmaktadır.¹⁰ I. İznik Konsili (M.S. 325)’nde paskalya bayramının pazar günü kudanması karara bağlanmış ama günü, kiliselere göre değişiklik göstermiştir. M.S. VI. yüzyıl­da Aziz Küçük Denys, paskalya bayramının ilkbaharın gece ile gündüzün eşit olduğu andan sonra ilk dolunayı takip eden pazar günü kutlanması gerekti­ğini öne sürmüştür.¹¹ Bu çerçevede, başlangıç tarihi her yıl değişen paskal­ya, Hıristiyan Kiliselerinde otuz beş farklı tarihten birine denk gelebilmekte­dir.¹² Katolik Kilisesinde ilkbaharın dolunayından sonraki ilk pazar günün­de kutlanırken, Ortodoks Kilisesinde pek çok defa başka tarihlerde kutlan­maktadır.¹³ Bu süre genelde Katolik Kilisesinden on üç gün sonrasına teka­bül etmektedir.¹⁴

2. Ortodoks Kilisesinde Paskalya

Hıristiyan Kiliselerinin tamamında özel gün, gece ve dini törenlerin yer aldığı belirli zamanlar bulunmaktadır. Bu kiliseler içerisinde Katolik, Orto­doks, Luteran ve Anglikan Kiliseleri “Liturjik Kiliseler” olarak isimlendiril- mektedir. Bu kiliseler arasında Ortodoks Kilisesi litürjiye¹⁵ diğer Hıristiyan Kiliselerine göre daha fazla önem vermekte ve bunun sonucunda da dini festivaller genişçe bir yer tutmaktadır.¹⁵ Bu dini festivaller, Ortodoks Kilise­sinin ilk Hıristiyan dönemlerinden itibaren takip etmiş olduğu kutsal gele­neklerine uygun olarak kutlanmaktadır.

Hıristiyan Kiliselerindeki dini festival amacıyla kutlanan özel günler ve geceler, her kilisenin kendisine ait kilise takvimi tarafmdan belirlenmekte­dir. Bu bağlamda, içerisinde birçok bayram ve törenleri barındıran Ortodoks litürjik kilise takvimi, başlangıç olarak 1 Eylül tarihini kabul etmektedir.¹⁷

 

• Kataç Paskalya, 1-3.
• Kameri takvime göre ayarlamanın Yahudilikten kaynaklandığı ve henüz Yahudiliğin Hıristi­yanlık üzerindeki etkisinin çok fazla olduğu erken dönemlerde bu tarih belirlemenin yapıl­dığı ileri sürülmektedir (Bkz. Katar, “Hıristiyanlıkta Kilise Takviminin…,” 37).
• Mehmet Aydın, Hıristiyan Kaynaklarına Göre Hıristiyanlık, Ankara 1995, 70-71; ayrıca bkz. W. Owen Cole, Five World Faiths, London 1991,138.
• Kataç “Hıristiyan Bayramları…,”, 8.
• Jacob, 24; Katar, Paskalya, 33-36.
• Aydın, 71.
• Litürji, Grekçe bir kelime olan litürji, Hıristiyanlıkta çeşitli dini ibadet ve rîtüelleri ifade etmektedir. Ortodoks Kiliseleri ve Batı Kiliselerinde; kilisede yapılan her türlü ayini içerir­ken, Doğu Kiliselerinde sadece evharistiya ayinini kapsamaktadır (Bkz. An Encyclopedia of Religion, by Vergilius Ferm, New Jersey 1959,446). Ortodoks Kilisesindeki litürji, sem­bolik ve aşkın bir karakter de taşımaktadır (Bkz. Panagiotis Bratsiotis, The Greek Orthodox Church, London 1968, 52).
• Peter Hammond, The Waters ofMarah, London 1956, 20.
• Timothy Ware, The Orthodox Church, London 1964, 298; Bratsiotis, 50; Liturjik bir kilise

 

 

Litürjik takvimi 1 Eylül olarak esas alan Ortodoks Kilisesi, Batı Kiliselerinin de kullandığı Gregoryan takvimini benimsemekle birlikte sadece paskalya dönemini eski takvim olan Julyan takvimine göre ayarlamaktadır.¹⁸ Bu çer­çevede, daha önce de değindiğimiz gibi paskalya kutlamaları Ortodoks Kili­sesinin farklı takvimi kullanmasından dolayı Katolik Kilisesine göre yaklaşık iki haftayı bulan bir gecikme ile kutlanmaktadır. Bununla birlikte paskalya zamanının ayarlanmasında hem Katolik hem de Ortodoks Kilisesinde bazen aynı tarihlere rastlandığı da görülmektedir. Ama genelde paskalya kutlama­ları iki kilise arasında farklı takvimin kullanılmasından dolayı aynı tarihe denk gelmemektedir.

1. Ortodoks Kilisesinde Paskalyanın Anlamı

Hıristiyan Kiliselerinde olduğu gibi Ortodoks yıllık ibadetleri içerisinde de en büyüğü, festivallerin festivali, bayramların bayramı olarak isimlendiri­len paskalyadır.¹⁹ Çünkü paskalya, Ortodoks Hıristiyanlar için ilk dönem Hıristiyan Kilisesinin temel taşını teşkil eden İsa Mesih’in dirilişini ifade et­mektedir. Ortodoks Kilisesine mensup Hıristiyanlar, paskalya döneminde İsa Mesih’e bağlılığın en derin anını yaşamaktadır. Bu dönem boyunca İsa Me­sih’in manevi bedenini temsü eden Ortodoks Kilisesi tamamen İsa Mesih’e hasredilmektedir. Burada İsa Mesih’in havarilerinin huzurunda gerçekleştir­miş olduğu göğe yükselme mucizesi manevi anlamda canlandırılmaktadır. Ortodokslar bu günlerde kendilerini tamamen bu olay üzerine yoğunlaştıra­rak İsa Mesih’in mucizevi yükselişini ve tekrar dirilişini kalplerinde ve zihin­lerinde hissetmeye çalışmaktadır.²⁰

Ortodoks Kilisesi paskalyayı ümit, hayatın ölüme üstünlüğü ve ölümden sonraki ebedi hayatın zaferi olarak kabul etmektedir.²¹ Nitekim Ortodoks Hıristiyanlara göre İsa Mesih, tekrar dirilmekle hayatm ölüme karşı üstünlü­ğünü göstermiş ve bunu şu sözlerle açıklamıştır: “Diriliş ve hayat benim, bana iman eden kişi ölse de yaşayacaktır. Yaşayan ve bana iman eden asla ölmeyecek”.²² Yine Ortodoks bakış açısma göre paskalya, İsa Mesih’in yeni­den dirilişinin yanında onun karanlığa ve yok olmaya karşı üstünlüğünün bir kanıtını da göstermektedir.²³ Ortodoks Hıristiyanlar paskalya ile birlikte İsa Mesih’in ölüme ve yokluğa galip gelerek yepyeni bir hayata başladığı gibi

 

olan Ortodoks Kilisesinde, yıllık ibadet takviminde bütün ibadetler önceden belirlenerek günlere ve haftalara göre ayrılmakta ve bir dua kitabı haline getirilerek törenlerde okun­maktadır (Bkz. The Priest’s Service Book, Traslated by Orginal Greek by Father Evagoras Constantinides, Greece 1997).

• Ortodoks Kiliseleri içerisinde eski Julyan takvimi Kudüs, Rus, Sırp, Gürcü ve Polonya Kilise­leri ile birlikte Aynaroz adasındaki manastırlarda kullanılmaktadır. Bunun dışındaki Orto­doks Kiliselerinde yeni takvim Gregoryan takvimi kullanılmaktadır (Bkz. Timothy Ware, 302).
• Demetrios J. Constantelos, Undrestanding The Greek Orthodox Church, Massachusetts 1998, 65-66; Ware, 298.
• Gary Van Haas, http://www.gogreece.com/learn/easter.htm
• Constantelos, 66.
• Yuhanna, XI/2İ5-26.
• Timothy Ware, 301.

 

kendilerinin de yeni bir hayata başladıklarına inanmakta ve her şeyin yaratı­cısı Tanrıya şükretmektedir. Baharın gelmesiyle tekrar yenilenen tabiat gibi Ortodoks Hıristiyanlar da paskalya dönemi ile birlikte kendi hayatlarını, ruh dünyalarını İsa Mesih’in ışığıyla yenilemektedir.^[8]

Ortodoks Hıristiyanların paskalya döneminde önem verdiği hususlardan biri de elli günlük bir dönemi temsil eden Lent devresinde çeşitli oruç ve perhizlerle ibadet ve duada bulunmalarıdır. Bu elli günlük dönem Ortodoks Yunanlılar tarafından “Triodion” olarak isimlendirilmekte ve buna aynı za­manda tövbe devresi de denilmektedir. Ortodoks Hıristiyanlar bu dönemde kendilerini tövbeye, duaya ve ibadete adayarak İsa Mesih’in çekmiş olduğu sıkıntı ve ızdırapları hatırlamaktadır.^[9] Ortodokslar paskalya döneminde, İsa Mesih’in yeniden dirilmesiyle birlikte onun kendilerini kontrol ettiğini, bir güneş gibi parlayarak insanlığı seyrettiğini ve bunun karşılığında ona duada bulunulması gerektiğine inanmaktadır. Bu inançla hareket eden Or­todokslar paskalya döneminde İsa Mesih’e duada ve yakarışta bulunmakta­dır.^[10] Ayrıca “Triodion” admda Ortodoks Hıristiyanların bir dua kitabı da bulunmaktadır. Bu kitap, büyük perhiz dönemi boyunca Ortodokslar tara­fından ibadet amacıyla okunmaktadır.^[11]

Paskalya dönemi Ortodoks halkın dini inançları ile birlikte aralarındaki sosyal dayanışmanın da örneklerini ortaya koymaktadır. Bu dönemde Ortodoks nü­fusa sahip olan yerleşim birimlerinde yaşayan insanlar kırsal kesimlerdeki ak­raba, eş ve dosüara ziyarederde bulunarak sosyal dayanışmalarını kuvvetien- dirmektedir. Diğer taraftan onlar paskalya süresince bölgelerindeki kilise or­ganizasyonlarının katkılarıyla geleneksel dini değerlerini de yaşatmaktadır.^[12]

1. Ortodoks Kilisesinde Paskalyaya Hazırlık Dönemi

Ortodoks Kilisesinde paskalyaya hazırlık dönemi içerisinde birçok kutla­maları barındıran bir süreçte cereyan etmektedir. Paskalya devresinde yer alan bayramlar, paskalyaya hazırlık olan Lent^[13] dönemi ile paskalya günün­den sonra gelen elli günlük paskalya devresinde kutlanmaktadır. Lent, Hıris­tiyanlığın ilk dönemlerinde paskalya bayramına hazırlık olarak başlamış ve zaman içerisinde bir tövbe uygulamasına dönüşmüştür.^[14]

Paskalya öncesindeki Lent dönemi “Kül Çarşambası” (Ash Wednesday) ile başlamaktadır.³¹ Lent döneminin başlangıcı olarak kabul edilen bu gün­de, yapılan tövbenin pişmanlığını vurgulamak amacıyla kül serpilmektedir. Bu günde tövbe eden kimselerin başlarına dökülen kül ile insanların alm ve yüzlerine haç işareti yapılmaktadır.³² Kül Çarşambasında, bütün insanlar günahkar oldukları halde sadece bir kısmı günahlarını hatırlayarak üzül­mektedir. Bu gün, insanlara günahkarlıklarını hatırlattığından dolayı insan­lar kederlenmekte ve onların bu günahlardan kurtulmaları için de kefarette bulunmaları gerektiği belirtilmektedir.³³

Diğer Hıristiyan Kiliselerinde olduğu gibi Ortodoks Kilisesinde de lent dö­nemi içerisinde özellikle dört güne önem verilmektedir. Bunlar; Kutsal Pazar (Holy Sunday, Palm Sunday), Kutsal Perşembe (Holy Thursday), Kutsal Cuma (Holy Friday) ve Kutsal Cumartesi (Holy Saturday) dir. Bu dört günün ilki olan Kutsal Pazar’da (Holy Sunday, Palm Sunday), İsa’nm acılı ölümünden önce onun Kudüs’e girişi hatırlanmaktadır. Bu gün, İsa’yı çarmıha götürecek olayların başlangıcı olarak kabul edümektedir. Çünkü İsa çarmıha gerilmeden beş gün önce pazar günü Kudüs’e gelmiş ve halkın büyük bir sevgi gösterisi ile karşılanmıştır. Halk, ellerindeki palmiye dallan ile İsa’yı selamlamış ve ona övgülerde bulunmuştur.³⁴ Bunun anısına Kutsal Pazar günü evharistiya ayi­ninden³⁵ Önce ve kilisenin dışmda zeytin, şimşir ve diğer ağaçların dalları halka dağıtılmaktadır. Bu tören sırasında İsa’nın Kudüs’e girişini anlatan İncü parçaları okunmakta ve topluluk ilahi söyleyerek kiliseye gitmektedir.³⁶

Kutsal Perşembe (Holy Thursday) gününde, İsa’nm yediği son akşam ye­meği yad edilmekte, ekmek ve şarapta İsa’nın eti ve kanının olduğu hatırlan­maktadır. İsa’nm gizemli bir şekilde yapmış olduğu törenler bu günde dile getirilmektedir.³⁷ Yeni Ahit’te bahsedüdiğine göre Kutsal Perşembe (Holy Thursday) gününde İsa, çarmıha gerilmeden önce havarileri ile birlikte fısıh yemeğini yemiş ve bu yemek esnasında ekmeği havarilere uzatarak bunun kendisinin bedeni, bundan sonra bir kase şarabı eline alarak bunun da ken­disinin kam olduğunu söylemiştir.³⁸

 

• Hıristiyan Kiliselerinde lent döneminin farklı günlerde başladığı şeklinde iddialar da bulun­maktadır. Bu iddialara göre Batı Kiliselerinde lent dönemine Pazartesi günü başlanırken Doğu Kiliselerinde Kül Çarşambasında başlanmaktadır. Bunun da Doğu ve Batı Kiliseleri arasındaki ayrılıklardan bir tanesi olduğu belirtilmektedir (Bkz. Nicolas Zernov, The Churc- h of the Eastem Christians, London 1942, 10).
• E. Osborne-M. Carew-C.E. Mallandaine-EE. Reade-E.M. Green, Church Fasts and Festivah, London 1905, 41.
• Roger Greenacre, The Sacrament of Easter, London 1965, 14-15; Osbome-Carevv, 39-40.
• Osbome-Carevv, 56-58.
• Ortodoks Kilisesinin Pazar sabahı kutladığı ekmek-şarap ayininin Katolik Klişesindeki kar­şılığı “Mass Ayini”dir. “Mass”: “Gidin”, “Gönderilmiştir” anlamına gelmekte ve bu kelime­nin, papazın cemaati son kez selamlama ifadesi olan “ite messe est” şeklindeki Latince ifadeden çıkarıldığı belirtilmektedir. (Bkz. Geoffrey Parrindeı; A Concise Encydopedia of Ch- ristianity, Oxford 1998,160; Kataç Paskalya, 8).
• Jacob, 25.
• Francois Maurice, Holy Thursday, Manchester 1991, 3-9.
• Matta, XXVl/26-29; Luka, XXII/17-20.

 

Paskalya’dan önceki Kutsal Cuma (Holy Friday) günü İsa’nın çarmıha ası­larak vefat ettiği gündür. Bu günde, İsa’nm çekmiş olduğu ızdıraplar hatır­lanmaktadır. Büyük Cuma da denen bu gün Hıristiyanlar açısından son de­rece kederli bir gün olarak görülmektedir. Ayrıca, İsa’nm asli günahtan bü­tün insanları kurtarmasından dolayı sevinç de.paylaşılmaktadır. Yapılan ayin­lerde kutsal kitaptan pasajlar okunmakta ve dualar edilmektedir.³⁹

Büyük Cumartesi de denilen Kutsal Cumartesi (Holy Saturday); paskal­yanın arifesini oluşturmaktadır. Akşam ibadeti şeklinde kutlanan bu günde kandiller yakılmakta, dualar edilmekte, vaftiz suyu kutsanmakta ve evharis- tiya ayini yapılmaktadır. İsa Mesih’in yeniden dirilişini sembolize eden bu ayin, ateş, paskalya kandili, vaftiz kurnasımn kutsanması, okunan üahiler ve dualarla icra edilmektedir. Ayinler genelde akşamları olmakta ve Ortodoks Hıristiyanlar bu ayinlerde İsa Mesih’i hatırlamaktadır.⁴⁰

Kutsal Cumartesinden hemen sonraki pazar gününde sabah kilisede ya­pılan toplu ayin ile paskalya kutlamaları başlamaktadır. Paskalya bayramı ile birlikte Ortodoks Hıristiyanlar, İsa Mesih’in ölümü ve dirilişini özel bir şekilde kutlamaya başlamaktadır. Bu günlerde İsa Mesih’in diriliş gününden göğe çıkışma kadar her ayin sırasında özel bir mum yakümakta ve böylelikle İsa’Mesih’in öldükten sonra dirilişi anımsanmaktadır.⁴¹

1. Ortodoks Kilisesinde Paskalya Kutlamaları

Ortodoks Hıristiyanlar tarafından uzun bir hazırlık döneminden sonra başlayan eğlence ve törenler paskalya gecesi ile başlamakta, lent dönemi boyunca kaçınılan yiyecek ve içeceklerin hazırlanması ile devam etmektedir. Bu yiyeceklerin oluşturduğu zengin menü; domuz eti, kek, pasta, özel pas­kalya ekmeği ve paskalya yumurtalarından meydana gelmektedir.⁴² Bunun­la birlikte paskalya bayramı günü hazırlıklar sabah erkenden başlamakta ve öğleden önce saat dokuzda yemek yenmektedir. Zengin ve fakir ayırımı yapıl­madan her Ortodoks paskalya yemeğinde hazır bulunmaktadır. Ortodoks Hı- ristiyanlar domuz etinden hazırlanmış ederini evlerinin balkonlarında, piknik yerlerinde barbekü şeklinde açık alanlarda beraberce yemektedir. Yemek es­nasında uzun masalar kurulmakta, ederin yanmda şarap, salata, çeşidi meze­ler, “tsoureki” demlen özel paskalya ekmeği yer almakta, dans, eğlence ve şar­kılar birlikte söylenmektedir. Ortodokslar tarafından yapılan bu eğlenceler gece boyunca sürmektedir.⁴³ Dini törenlerin yanmda yapılan bu tür eğlence ve şenliklerle Ortodokslar kendilerini cennette kabul ederek, Tanımın vermiş olduğu nimederden haz duymakta ve bunu yaşamaya çalışmaktadır.⁴⁴

• Marry Fisher-R. Leyster, Living Religions, London-New York 1990, 259-260; ayrıca bkz. Ge- offrey Parrindeı; V/orship in The World’s Religions, London 1974, 226.
• Jacob, 27.
• Kataı; Paskalya, 34.
• Carole Papoutsis, The Festivals ofGreek Easter, Athens 1982,69-70; Lavvrence Cross, Eastem Christianity The Byzantine Tradition, Sydney 1988, 67.
• Papoutsis, 68.
• Cross, 67.

 

Paskalya bayramındaki kutlamalarda dikkat çeken unsurlardan biri de bu gün için hazırlanmış olan özel paskalya yumurtalarıdır. Bu yumurtalar bir renk cümbüşünü anımsatan biçimde her renkte olmakta ve İsa Mesih’in insanlara kazandırdığı yeni bir hayatı simgelemektedir. Renkli paskalya yu­murtaları bayram boyunca her ailede bulunmakta ve özellikle çocuklara hediye olarak verilmekte, çocuklar da bunlarla çeşitli oyunlar oynamakta­dır.^[15]

Paskalya gününde kiliselerdeki törenlerde cemaat arasındaki sevgi, kar­deşlik ve bağlılık kuvvetlendirilmekte, kilisede hazır bulunanlar birbirleriyle kucaklaşarak dini görevlerini yerine getirmeye çalışmaktadır. Ortodokslar kiliselerde bu tür sevgi ve güven ortamlarına önem vermekte, Ortodoks Aziz­lerden Yuhanna Dımeşkinin^[16] “Birbirinizi sevin, kucaklayın, hatalarınızı af­fedin” sözlerine iştirak edilmektedir. Kilise cemaatinden biri ibadet esnasın­da İsa Mesih’in göğe yükseldiğini, diğer taraftan bir başkası bu hadiseyi doğ­rulayarak İsa Mesih’in aralarında olduğunu anlatmaya çalışmaktadır. Kilise­lerdeki bu törenlerle İsa Mesih’in havarileri ile yapmış olduğu güven ortamı canlandırılmış olmaktadır.^[17]

Paskalya bayramı haftasında evlerdeki eğlence ve kiliselerdeki ibadet­lerin yanında bazı geleneksel törenler de sürdürülmektedir. Bu geleneksel törenlerde yakınların mezarları ziyaret edilmekte, onlara kırmızıya boyan­mış paskalya yumurtaları ile birlikte ekmek ve peynirden oluşan yiyecekler sunulmaktadır. Ayrıca Ortodoks Yunanlılar “Trata” denilen yerel dansları­nı bir gösteri olarak şehrin en kalabalık yerlerinde sergilemektedir. Bu dansa evli ve genç kızlar birlikte iştirak etmekte, yapılan gösterilerle İsa Mesih’in havarilerinin denizden balık çıkarışları balıkçılarca temsili olarak canlan­dırılmaktadır.^[18]

Ortodoks Hıristiyanlarda paskalya kutlamalarında görülen ve son derece dikkat çekici özelliklerden biri de milli kimliklerin dini ritüeller içerisinde harmanlanarak çeşitli törenlerle kendini göstermesidir. Bu tür törenlere en sık rastlanan kesimlerden birisi de Yunan Ortodoks Kilisesine mensup olan Yunan halkıdır. Paskalya kutlamalarında Yunan kimliğini oluşturan unsur­lardan bütünü yaşatılmakta, şehirler süslenmekte, baharın gelişi kutlanmakta ve dini ritüellerle birlikte bu milli kimlik ortaya konulmaktadır.^[19]

Paskalya kutlamaları “Beyaz Hafta” (VVhite Week) denilen bayram hafta­sı boyunca Ortodoks nüfusun bulunduğu ülkelerde çok anlamlı bir şekilde yerine getirilmekte, hatta bazı ülkelerde resmi devlet törenleri dahi kendini göstermektedir.^[20] Bu hafta “Beyaz Pazartesi” (White Monday) denilen gün­de sabah kilisede yapılan ibadetle başlamaktadır. Sabah töreninde kiliseye çağrı çan ile yapılmamakta, bunun yerine insanlar kiliseye kendiliğinden gelmektedir. Bu törene en son gelen kişi geleneklere göre cezalandırılmakta ve orada hazır bulunan topluluğa yemek vermek zorunda bırakılmaktadır. Bu günde kilisedeki sabah ibadetinden başka gün boyunca güneşin batışma kadar eğlenceler ve dans gösterüeri düzenlenmektedir.^[21]

Beyaz Hafta içerisinde Pazartesinden sonra “Beyaz Perşembe” (White Thursday) gününde de aynı törenler tekrarlanmaktadır. Bu haftadaki başka bir gün olan ve “Yeni Cuma” (New Friday) olarak isimlendirilen gün bakire Meryem için ayrılan gündür. Bu günde evlerde paskalya yumurtaları ve çe­şidi paskalya çörekleri hazırlanmaktadır. Bunlar, paskalya bayramı nedeniy­le yapılan yiyecekler olarak hane halkı tarafından tüketilmekte ve özellikle çocuklara ikram edilmektedir. Yeni Cuma’yı takip eden “Yeni Cumartesi” (New Saturday) gününde yine aynı törenler yapılmakta, yiyecekler hazır- lanmakta, yakın akrabalara, komşulara sunulmaktadır. Beyaz Haftanın (VVhite Week) bitmesi ile birlikte paskalya bayramındaki kutlamalar sona ermekte ve artık normal günlerdeki yaşantıya dönülmektedir.^[22] Paskalya kutlamala­rının sona ermesi ile birlikte sonu pentekost’la^[23] biten elli günlük bir devre takip etmektedir. Pentekost devresinin kırkıncı günü olan İsa’nın göğe yük­selmesi ile pentekost dönemi de son bulmaktadır.

[1]   Mehmet Katar; “Hıristiyan Bayramları Üzerine Bir Araştırma”, Dini Araştırmalar, Ankara, Ocak-Nisan 2001, C: 3, Sayı: 9, 9.

[2]   Şinasi Gündüz, Din ve İnanç Sözlüğü, Ankara 1998, 61.

[3]   Mircea Eliade, Pattems in Comparative Religion, London 1976, 147-148; Mircea Eliade, Kutsal ve Din Dışı, Çev. M. Ali Kılıçbay, Ankara 1993, 13.

[4]   A.A. McArthuı; “Easter”, A Dictionary of Liturgy and Worship, Edt. John Davies, London 1972,168; ayrıca bkz. Mehmet Katar, “Hıristiyanlık’ta Kilise Takviminin (Kilise İçerisindeki Anma ve Kutlama Devrelerinin) Oluşması”, Dini Araştırmalar, Cilt: 3, Sayı: 8, Eylül-Aralık 2000, 27.

[5]   Yahudilikteki Pesah (fısıh) bayramı üe ilgili geniş bilgi için bkz. Hayyim Schauss, Guide to Jewish HolyDays, New York 1962, 38-86.

[6]   Mehmet Katar, Hıristiyanlıkta Paskalya, Ankara 2003, 1; ayrıca bkz. Katar, “Hıristiyanlık’ta Kilise Takvimi…”, 27.

[7]   Bkz. Katar, “Hıristiyanlık’ta Kilise Takvimi….”, 28.

[8]   Antonios Alevisopoulos, The Orthodox Church; It’s Faith, Worship and Life, Athens 2001, 120.

[9]   Bkz. Gary Van Haas, Greek Easter Holy Week, http://www.gogreece.com/leam/easter.htm

[10] Bkz. The Priest’s Service Book, 89-91.

[11] Constantelos, 169.

[12] Mario Rinvolucri, Anotomy of A Church: Greek Orthodorçy Today, New York 1966, 38.

[13] Lent: Hıristiyanlıkta Paskalya kutlamaları öncesindeki kırk günlük oruç ve perhiz süresini ifade etmektedir. Ayrıca, kilisenin Paskalya öncesindeki kefaret dönemini teşkil etmektedir. Hıristiyanlığın ilk üç yüzyılında Paskalya öncesi oruç süresi normal olarak iki-üç günü aş­mamaktaydı. İlk dönemlerde oruç süresince bir öğün yemek yenilmekte, et ve balık yemek yasaklanmaktaydı. Sonraki dönemlerde bu kurallar gevşetilmiş ve daha kolay oruç ve per­hiz uygulamalanna gidilmiştir ( Bkz. A.A. McArthuı; “Lent”, A Dictionary ofLiturgy…, 212; ayrıca bkz. Gündüz, Din ve İnanç Sözlüğü, 234).

[14] Mehmet Katar, Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam’da Tövbe, Ankara 1997, 123.

[15] Papoutsis, 69-70; Cross, 67.

[16] Yuhanna Dımeşki (M.S. 675-749); Şamlı Yahya olarak bilinen Ortaçağdaki ünlü Hıristiyan ilahiyatçısıdır. Hıristiyanlıktaki ikonalar konusunda kilise içi tartışmlarda resim ve suretle­rin önemli savunucuları arasında bulunarak bu konu ile ilgili risaleler kaleme aldı. En önemli eseri olan “Hikmet Pınarı” adlı eseri; felsefe, sapkın akımlar ve ortodoks inançla ilişkili üç ana bölüme ayrılmaktadır. Aynca Şamlı Yahya, İslam’a karşı yazdığı polemik türü yazılarla da tanınmaktadır (Bkz. Gündüz, Din ve İnanç…, 400).

[17] Papoutsis, 70; Cross, 67.

[18] Papoutsis, 70-71.

[19] Euphrosyne Kephala, Sketches Eastem Church Life, London 1920, 61.

[20] Papoutsis, 70.

[21] Papoutsis, 73.

[22] Papoutsis, 73.

[23] Pentekost: Grekçe “ellinci (Paskalyadan sonraki ellinci gün)” anlamına gelmektedir. Hıristi­yanlıktan önce Yahudilikteki On Emrin veriliş bayramını ifade etmek için kullanılmıştır. Pentekost olarak isimlendirilen bu gün Hıristiyanlar için Kilisenin kurulduğu an olarak ka­bul edilmiştir (Bkz. An Encyclopedia ofReligion, 572).

 

Ortodoks Kilisesinde Paskalya

Paskalya